Artikel | 3 min.
In Vlaanderen en Wallonië is stemmen tegenwoordig optioneel, en dat geeft een heel nieuwe dimensie aan de lokale verkiezingen. Ja, stemmen kán nog, maar moet niet meer. Laat jij je politieke invloed tegenwoordig afhangen van je overtuigingen of gewoon van je humeur op verkiezingsdag? Een boeiend dilemma dat wat ons betreft perfect in beeld gebracht wordt door niemand minder dan Urbanus Van Anus. Hoewel hij dit jaar aankondigde dat hij ermee stopt, laat onze Vlaams-Brabantenaar Urbain Joseph Servranckx ons met deze iconische sketch toch een mooie erfenis na. We zien hem stuntelen in het stemhokje. De deur vindt hij niet, zijn grote formulier past niet in het stemhokje, en om zijn favoriet niet te vergeten gebruikt hij een poster als geheugensteun. Hij lijkt dan wel vastberaden over zijn keuze, hij wordt tegelijk wel voortdurend afgeleid door zijn eigen verwardheid, die Urbanus.
En geef hem eens ongelijk …
Het nieuwe Stemmen: een kansspel of een kans?
Nu de stemplicht is afgeschaft in Vlaanderen en Wallonië (met Brussel als uitzondering), stelt zich de vraag: wat doen we eigenlijk nog met onze stem? Is het tegenwoordig niet makkelijker om gewoon eens een keertje over te slaan? Het gevoel van verantwoordelijkheid lijkt dunner te worden, en als je toch geen politieke partij meer vindt waarin je je kunt herkennen, is thuisblijven een verleidelijk alternatief. Maar is dat wel zo slim? Of nemen we met z’n allen deel aan een soort verkiezingsloterij?
Waar gaat jouw stem heen als je niet gaat?
Wordt je niet gebruikte stem een soort zwevende geest, die zelf beslist voor wie hij uiteindelijk kiest? Of geeft het gewoon meer ruimte aan mensen die wél opdraven, inclusief je buurman met die toch wat dubieuze politieke voorkeur? Blijft jouw stem gewoon zweven, of wordt die ingenomen door iemand met een veel extremere mening dan jij? Zoals de bus waar je niet op springt die toch vertrekt, of het feest waar je niet naartoe gaat en vervolgens hoort dat je beste vrienden er wel waren.
We zetten de verschillende gevolgen eens op een rijtje:
Je stem telt niet mee: wanneer je niet opdaagt, wordt jouw stem simpelweg niet geregistreerd. Dit betekent dat jouw mening of voorkeur niet vertegenwoordigd wordt in het eindresultaat van de verkiezing. Geen enkele partij, kandidaat of politiek idee krijgt dus jouw steun.
Meer gewicht voor de kiezers die wél stemmen: Omdat je stem niet wordt uitgebracht, krijgen de stemmen van degenen die wél stemmen, relatief gezien meer gewicht. Stel dat van de 100 mensen er slechts 60 gaan stemmen: die 60 stemmen bepalen dan wel de uitslag. Politieke partijen die hun kiezers goed mobiliseren, hebben dan een voordeel, omdat elke stem meer telt naarmate de opkomst lager is.
Extreme stemmen krijgen meer invloed: Als je thuisblijft, kunnen extremere stemmen meer invloed hebben. Dit komt omdat radicalere groepen vaak sterker gemobiliseerd zijn en meestal zullen gaan stemmen, wat betekent dat hun invloed toeneemt wanneer minder mensen stemmen.
Geen directe verdeling van je niet-uitgebrachte stem: Sommige mensen denken dat hun niet-uitgebrachte stem automatisch naar de grootste partij gaat, maar dat is niet zo. Je stem wordt gewoon niet meegeteld, en de verkiezingsresultaten worden berekend op basis van het aantal daadwerkelijke stemmen. Dit betekent dat partijen met vaste, trouwe kiezers die komen opdagen relatief sterker staan.
Geen invloed op coalitievorming: In veel systemen, zoals in België, zijn verkiezingen meestal het beginpunt voor de vorming van coalities. Als je niet stemt, heb je dus geen invloed op welke partijen in die coalities terechtkomen en welke politieke koers het land of je regio zal volgen.
Indirecte versterking van de status quo: Wanneer je niet stemt, geef je stilzwijgend goedkeuring aan de politieke machtsverhoudingen zoals ze zijn. Politici kunnen de lage opkomst interpreteren als een teken van desinteresse of als instemming met het huidige systeem. Dit kan ervoor zorgen dat er minder druk is om veranderingen door te voeren.
Lokale impact: Op gemeentelijk niveau kunnen lage opkomstcijfers grotere gevolgen hebben. Kleine verschillen in stemmen kunnen bijvoorbeeld de samenstelling van een gemeenteraad of provincieraad drastisch beïnvloeden. In zo’n geval kan jouw besluit om niet te stemmen een grotere impact hebben dan je denkt.
Naar het stemhokje of toerist in eigen land?
De vrijheid om niet te stemmen roept zeker vragen op: als het een vrije dag is, waarom niet lekker naar de kust in plaats van in dat grijze gemeentelokaal in de file te gaan staan? Een fijne strandwandeling, een ijsje, even helemaal weg van die politieke sleur. Klinkt heerlijk, toch? Maar is het echt bevrijdend om die beslissing aan anderen over te laten? Kun je met een gerust hart je eigen democratische verantwoordelijkheid afschuiven op de politiek bewuste Urbanus die stuntelt in het stemhokje?
Wanneer werd besloten dat je niet meer hoeft te stemmen?
Er was ooit een tijd, niet zo lang geleden, dat iedere Belg zijn burgerplicht moest vervullen. Dat stemrecht kwam niet zonder verplichtingen: je moést gewoon gaan, of je nu zin had of niet. En plots, na jaren van plicht, kwam de beslissing dat het niet meer hoefde. Maar wanneer is dat eigenlijk beslist? Was jij daar bij? Wist je het meteen, of hoorde je het pas later in de wandelgangen van je sociale kring? En belangrijker nog: wie heeft dat eigenlijk beslist? Mensen zoals jij en ik, die destijds wél gingen stemmen. Het is dus dankzij jouw vroegere stem dat er nu vrijheid is om niet te stemmen. Ironisch, toch?
België had sinds zijn onafhankelijkheid in 1830 een stemrecht, en geen stemplicht: bepaalde mannen mochten gaan stemmen, maar waren er niet toe verplicht. Deze vrijheid was belangrijk voor de eerste grondwetgevers. Er was dus aanvankelijk geen stemplicht. In de praktijk ging een groot aantal kiezers niet stemmen. Het absenteïsme bedroeg tot 20 à 30% en soms meer. In 1893 werd de stemplicht ingevoerd.
In Vlaanderen en Wallonië werd in 2019 de beslissing genomen om van de stemplicht over te stappen naar stemrecht, wat betekent dat het stemmen niet langer verplicht is, maar optioneel. Het idee hierachter was om burgers meer vrijheid te geven en de dwingende aard van verkiezingen te verminderen. De Brusselse regering besloot echter om de stemplicht te behouden, waardoor er nu een verschil bestaat tussen de regio’s binnen België.
De invoering van het niet-verplichte stemmen volgde op discussies over de zin van stemplicht in een moderne democratie. De gedachte was dat mensen die écht betrokken zijn bij politiek vanzelf wel gaan stemmen, en dat verplichte opkomst niet per se leidt tot beter geïnformeerde kiezers.
Deze beslissing werd genomen door de regionale regeringen van Vlaanderen en Wallonië als onderdeel van een bredere herziening van het kiessysteem, terwijl Brussel vasthield aan de klassieke stemplicht.
Dé Grote Vraag: gaan of niet gaan?
Misschien is de grote vraag niet meer voor wie we gaan stemmen, maar of we überhaupt nog de moeite nemen. Mogen we blij zijn dat we mogen gaan stemmen, of moeten we ons schuldig voelen als we ervoor kiezen toch niet te gaan? Urbanus mag dan wel stuntelen in dat stemhokje, maar hij doet in ieder geval wel iets. Krijgt onze democratie van jou een vrolijke knipoog, of nemen we hem serieus? Want één ding staat vast: humor en stemmen, hoe goed dat huwelijk ook werkt, de toekomst van ons land ligt niet in de handen van komieken.
‘Oh ja, en mocht je ervoor kiezen om te gaan stemmen op 13 oktober, vergeet dan zeker niet om een stem voor *Bert Blink te overwegen.’
*Bert Blink is een fictief personage uit de video ‘Urbanus moet gaan stemmen‘.
Dit artikel geeft de mogelijkheid om met ons mee ‘out of the box’ te gaan, en betekent op geen enkele manier een voorkeur voor een bepaalde partij. Het kan stof geven tot nadenken en reflectie over de eigen positie inname en de humor ervan.
Bronnen geraadpleegd voor dit artikel: senate.be, vlaanderen.be, verkiezingen2024.belgium.be
Vond je dit een leuk artikel? Ondersteun Misflits dan via een vrije bijdrage!
Misflits.be biedt toegang aan iedereen met een oplettend oog en waardering voor buitengewone en onafhankelijke berichtgeving. We waken er over dat dit ten allen tijde gebeurt op een respectvolle en constructieve manier. We geven geen gevolg aan vragen, berichten en opmerkingen die de waardigheid en het privéleven van mensen kunnen aantasten.
Doe mee aan ons tweedelig lezersonderzoek! (neemt slechts 5 minuten van je tijd, voor Misflits van onschatbare waarde) 1) Wie ben je en wat verwacht je van onafhankelijke media? & 2)Waar wil jij samen met Misflits aan werken?
Op de hoogte blijven via de nieuwsbrief? Schrijf je hier in.