INTERVIEW | 2 min.
Factchecking is IN. In tijden van grote onzekerheid proberen we houvast te zoeken tussen de grote toestroom aan informatie die via verschillende mediakanalen binnenkomt. Meer en meer mensen geven aan verward te zijn en gaan dan aan zelfonderzoek doen om feiten van misinformatie te onderscheiden. Toch stellen heel wat mensen zich vragen bij die factchecking. Waar moet je op letten, waar vind je betrouwbare bronnen en hoe kan je misinformatie herkennen?
We vroegen het aan freelance onderzoeksjournalist, Brecht Castel, die factchecking doet voor Knack.
Wat is jouw opleiding? Welke achtergrond moet een goede factchecker hebben?
“De meeste factcheckers zijn journalisten. Social netwerk sites werken voor dit soort werk vaak samen met onafhankelijke journalisten. Zelf heb ik politieke wetenschappen gestudeerd en dan geschiedenis, dan nog een Postgraduaat internationale onderzoeksjournalistiek. Van daaruit ben ik begonnen als freelance journalist. Sinds mei 2020 ben ik vast aan de slag bij Knack waarvoor ik zowel factcheck als andere artikels schrijf.”
Welke factchecks doe je precies? En hoe gaat dat in zijn werk?
“Facebook werkt sinds een aantal jaar internationaal samen met een aantal factcheckers om labels te plaatsen bij de misinformatie die circuleert op hun netwerk. De partners voor Vlaanderen zijn Knack, DPA (Deutsche Press – Agentur) en AFP (Agence France – Presse). Facebook plaatst niet zelf de labels bij bepaalde berichten. Ze vragen dit aan journalisten in verschillende landen over heel de wereld. Ze hebben mensen nodig die de lokale context kennen, zoals onder andere de taal en de politieke situatie. Facebook werkt niet zomaar met gelijk welk mediabedrijf samen. Zij moeten IFCN (International Fact Checking Network) proof zijn. Dat betekent dat je bepaalde richtlijnen moet volgen, zoals onder andere transparantie in je financiering, dat je bronnen moet plaatsen onder elke factcheck en dat er een evenwicht moet zijn in de keuze van onderwerpen.”
“Bij Knack doen wij minstens 15 checks per maand met twee personen. We worden, in tegenstelling tot wat mensen vaak denken, op geen enkele manier beïnvloed op wat we moeten checken en wat niet. We kiezen dus volledig zelf onze onderwerpen en waarover we schrijven en ook hoe we dat gaan schrijven. Transparantie is in alle gevallen vereist. Iedereen die wil kan ook factcheckers factchecken. Door onze transparante manier van werken kan iedereen ons onderzoek nadoen en zelf nagaan of wat we schrijven klopt.”
“Er is jaarlijks een doorlichting van het factchecken door IFCN. Voldoe je dan nog aan de richtlijnen, ontvang je een IFCN – goedkeuring. Facebook betaalt Roularta om die factchecks te maken, maar als een Facebookgebruiker een label tegenkomt en er is een doorverwijzing naar een artikel van Knack, zijn die voor iedereen toegankelijk en niet geblokkeerd achter een betaalmuur.”
Hoe begin je aan zo’n factcheck?
“We hebben een tool van Facebook waarin berichten worden aangeduid als er een vermoeden is van misinformatie en die veel gedeeld worden. Zo zijn er honderden berichten per dag waar wij er dan een paar uitpikken. We kunnen ook berichten, die niet worden opgepikt door algoritmes, toevoegen in deze tool.”
“Je stelt jezelf vragen zoals; wat lijkt er te kloppen, wat denk je zelf bij een bericht dat je leest. Dan ga je niet zozeer naar reeds verschenen artikels zoeken, maar ga je eerder naar primaire bronnen op zoek; oorspronkelijke documenten, overheidsbronnen. Je probeert dan ook de persoon die de claim doet te contacteren; we vragen hen dan wat of wie de bron is. Het lukt echter niet altijd om die te pakken te krijgen. Wanneer het om een anonieme persoon gaat, kunnen we dat natuurlijk niet verifiëren. Soms gaat dat bijvoorbeeld om een foto die uit de context is gehaald, waar dan een eigen tekst aan is gegeven. Soms zijn het verzonnen dingen. Vaker zijn het dingen waar wel enige waarheid in zit, maar die dan volledig verdraaid werden en bij elkaar zijn gezet, waardoor het dan toch niet klopt. Wij proberen dit dan zo helder mogelijk neer te schrijven en aan de hand van bronnen en interviews met experts de feiten te achterhalen.”
Het vertrouwen in de overheid is soms ver te zoeken bij mensen. Hoe betrouwbaar zijn overheidsbronnen in de context van factchecking?
“Overheidsbronnen kunnen een goede primaire bron zijn, maar ook die bekijken we kritisch door er experts naar te laten kijken. Je probeert steeds zover en zoveel mogelijk alles kritisch in vraag te stellen en vanuit verschillende oogpunten te belichten. Corruptie van de overheid bewijzen is natuurlijk moeilijk. Vaak gaat onze factchecking meer over evidentere dingen zoals de verschillende verhalen over de vaccins, waarin bijvoorbeeld verschillende beweringen naast elkaar worden gelegd. We gaan zoveel mogelijk wetenschappelijke experts aan het woord laten, die er echt iets van kennen, en hen laten uitleggen waarom iets al dan niet klopt.”
Welke andere tools gebruik jij zelf nog?
“Aan de hand van open source intelligence of reverse image search ga ik op zoek naar de originele herkomst van een video of foto. Ik gebruik voor mijn factchecking meestal een combinatie van verschillende tools, praten met experts, raadplegen van wetenschappelijke literatuur en de originele bron zoeken, waarmee ik dan achterhaal waar de misinformatie is ontstaan.”
Is factchecken dweilen met de kraan open?
“Voor een deel wel, want met het kleine aantal factcheckers in Vlaanderen kan je natuurlijk niet alle misinformatie tegengaan. We kunnen uit honderden berichten per dag maar een aantal berichten onderzoeken, maar het is wel heel nuttig om misinformatie die heel veel circuleert te ontkrachten en een tegenantwoord te bieden. Door de manier waarop we onze factchecks doen, probeer ik de lezer ook altijd handvaten te bieden om zelf kritisch naar berichten te kijken. Essentieel is de bron checken waaruit het voortkomt en je afvragen of de website waaraan een bericht gelinkt is van erkende wetenschappers is of eerder een louche complotsite. In elke factcheck leg ik uit hoe ik een onderzoek gedaan heb. Ik hoop wel dat, door het lezen van een factcheck, mensen kritischer gaan kijken en ook gaan herkennen waarop ze moeten letten wanneer ze aan zelfonderzoek willen doen. Wanneer je niet direct meegaat in een stelling of je niet onmiddellijk laat leiden door een bericht, maar tracht echt heel kritisch te zijn, kan dat een grote bijdrage leveren aan factchecken. Je moet het wel serieus nemen en steeds streven naar diepgang.”
Staat complotdenken en factchecking lijnrecht tegenover elkaar? Zit er waarheid in complotdenken?
“Sommige dingen zijn waar. Een foto kan werkelijk echt zijn, maar daarom is hetgeen erbij staat nog niet waar. Complotdenkers zien vaak veel verbanden, die er soms zijn, maar soms ook niet; die worden er dan bij verzonnen en worden in een helder en aannemelijk verhaal gegoten. Factcheckers staan niet lijnrecht tegenover complotdenkers. Wij kijken gewoon naar wat zij zeggen en kijken dan kritisch na, volgens hierboven vermelde methoden, of het klopt. Het grote verschil tussen een onderzoeksjournalist en een complotdenker is dat een onderzoeksjournalist die een straffe stelling doet ook met hele straffe bewijzen moet komen. Bij complotdenkers zijn er heel straffe stellingen, maar blijven de bewijzen vaak uit.”
Geloof je zelf wat je factcheckt?
(Lacht) “We beginnen altijd bij een bericht zonder te weten of het waar is of niet. Soms heb je een voorgevoel, maar dat mag niet in de weg staan om kritisch te zijn. Vaak begin je aan iets en weet je echt niet waar je zal eindigen. Ik kan pas zeggen of ik zelf iets geloof nadat een volledig onderzoek is afgerond.”
Tips van Brecht als je zelfonderzoek wil doen:
1. Lees een aantal factchecks en kijk welke technieken worden toegepast.
2. Gebruik de omgekeerde zoekfunctie voor afbeeldingen (om de bron te vinden).
3. Zoek actief tegenbewijzen over een stelling (je zal altijd bronnen vinden die het bericht bevestigen, maar daarom zij die niet juist).
4. Kijk kritisch naar alle feitelijke zaken die worden gezegd.
5. Neem dingen die je leest niet zomaar aan.
6. Kijk kritisch naar claims die bij een foto staan.
Vond je het interessant? Dan kan je dit artikel waarderen met een vrije donatie.
Misflits.be biedt toegang aan iedereen met een oplettend oog en waardering voor buitengewone berichtgeving. We waken er over dat dit ten allen tijde gebeurt op een respectvolle en constructieve manier. We geven geen gevolg aan vragen, berichten en opmerkingen die de waardigheid en het privéleven van mensen kunnen aantasten.
Doe mee aan ons tweedelig lezersonderzoek! (neemt slechts 5 minuten van je tijd, voor Misflits van onschatbare waarde) 1) Wie ben je en wat verwacht je van onafhankelijke media? & 2)Waarover wil jij samen met Misflits meedenken?
Op de hoogte blijven via de nieuwsbrief? Schrijf je hier in.